Postoji anegdota u Vranju da kada je jedan od uglednih popova kritikovao bogatog domaćina, kome se običan svet klanjaju zbog bogatstva i sile da mu je ovaj ljutito odgovorio. “Ti, pope, izgleda da si zaboravio, koja ruka daje ta se celiva. Moje je da ugađam Bogu prilozima, a tvoje da se moliš za mene”.
Gradska crkva u Vranju
Da je tako, govori da su najveći priložnici u prošlosti, još za turskog zemana, bili najveći vranjski bogataši, čorbadžije i hadžije, počev od izgradnje saborne crkve “Svete Trojice” u centru tadašanje varoši, 1842. godine, pa nakon turskog rušenja, prilikom ponovnog obnavljanja 1856..
Svi priložnici su upisani imenom na pločama koje i danas stoje u crkvi, ali i manastiru Sveti Prohor Pčinjski i ostalim svetinjama u varoši ili po selima.
Taj prvi sastav vranjskih donatora bio je od najimućnijih ljudi koji su do bogatstva došli nakon reforme turskog carstva, početkom 19. veka, kada je omogućeno, zahvaljući liberalnijim porezima, hrišćanima da se bave trgovinom, zanatima…
Sa stvaranjem imetka stvarali su se posedi, na kojima su kod vranjskih čorbadžija radili za koru hleba njihovi sunarodnici, čivčije.
Vešti u poslu, u dilu sa Turcima i Cincarima, Vranjanci koji su dolazili kao govedari iz planinskih okolnih sela ili terzije, samardžije, mutavdžije i ostali postajali su preko noći hadžije i bogataši.
Sa sticanjem bogatstva njihovi apetiti prema mestu u raju su rasli. A, bili su duboko ubeđeni da se raj može kupiti, tj. ulaznica za raj, donirajući novac za izgradnju hramova.
Ono što ih je u duši mučilo, a kao psihološka matrica postoji i danas je: da li postoji Božja kazna za loša dela i može li se poklonima Bog umilostiviti da oprosti grehe na poslednjem pričešću, kako njihove buduće generacije ne bi ispaštale.
Drugi veliki zamah u donatorstvu Crkvi, izgradnji božjih kuća, javlja se posle oslobođenja od Turaka, 1878. godine. Kako je, tada, stvorena nova vranjska elita?
Od izbeglih Turaka, na osnovu sumnjivih tapija i svedočenja, kupovali su, ustvari otimali imanja, i tako je, od samo na krštenju kupanih „oslobodilaca“ iz planinske Pčinje i Poljanice, nastajala je nova vranjska elita.
Brojni su primeri takvih familija, a toga se dotakao i književnik Bora Stanković u liku gazda Marka u “Nečistoj krvi”.
Naglo bogaćenje opet je uslovilo ugađanje Bogu i doniranje, prvo renoviranje i izgradnja manastira i crkava, pa su i njihova imena uklesana na tablama.
“Sve što je kuso kratko je”, kaže naš narod, pa se to odnosi i na vranjske kolenoviće koje će stići Božja kazna u dolsku komunista koji će se u Vranju krvavo, najbezočnije, obračunati sa njima.
Prema nekim tvrdnjama sudeonika tih vremena, vranjski kazamat posle rata, poznat kao Milisavski podrum poredi se nekim od najgorih paviljona na Golom otoku.
Bilo je tada među bogatim ljudima izuzetaka, ali malo njih koji su uspeli da steknu imetak generacijskim mukotrpnim radom.
Nisu se odvajali po donatorstvu crkvi, samo konsternirani onim što su gledali od ljudi iz svog staleža njihovi prilozi su bili manji ili beznačajni, ali su svoju dužnost da pomognu svom narodu videli u zadužbinarstvu, pa su varoši ostavili znamenite građevine koje su i danas simbol Vranja.
Kako je danas u Vranju, posebno kada su se novokoponovani biznismeni, sitni kriminalci ili direktori pojedinih društvenih firmi naglo obogatili, nakon početka ratova na prostoru bivše Jugoslavije, 1991. godine?
Čitajte sutrašnji nastavak…
Dušan Đorđević
Vrati se na kategoriju U fokusu
Vulgarni, uvredljivi i komentari u kojima se podstiče diskriminacija, mržnja ili nasilje, neće biti objavljeni. Mišljenja izneta u komentarima su privatna mišljenja autora komentara i ne predstavljaju stavove redakcije OK Radija.
